Zespół jajników policystoidalnych manifestowany jest całym wachlarzem oznak klinicznych, anomalii endokrynnych i metabolicznych. Zespół jest definiowany jako zawyżony poziom androgenów (męskich hormonów płciowych) w kombinacji z nieprawidłowościami cykla menstrukacyjnego (wydłużeniem cykla, niewystępowaniem miesiączki). Diagnozę wspiera ultradźwiękowe rozpoznanie morfologii jajników – licznych niewielkich cyst na jajnikach. Normalny wygląd jajników nie eliminuje diagnozy. Zespół występuje u 5-10% kobiet. Ważne jest niezamienianie Zespołu PCOS z występowaniem jajników policystoidalnych (PCO), jako izolowanej usterki bez wahań hormonalnych, z którymi spotykamy się przy badaniach ultradźwiękowych nawet u 30% populacji kobiet w wieku fertilnym. Samo rozpoznanie bez spełnienia dalszych kryteriów wcale nie oznacza diagnozy PCOS.
Przyczynynie są jednoznaczne. Czynnikiem prymarnym jest obniżona wrażliwość komórek na insulinę, która złożonym mechanizmem prowadzi do wyższej produkcji androgenów. Pewną rolę odgrywają czynniki genetyczne i inne.
Oznaki (zazwyczaj występują niektóre, albo w kombinacji):
- Nieprawidłowość albo brak menstruacji
- Brakująca owulacja (uwolnienie jajeczka z jajnika)
- Nadwaga
- Hirsutyzm (nadmierne owłosienie ciała)
- Rezystencja insulinowa
- Trądzik
- Liczne niewielkie cysty na jajnikach
- Powiększone jajniki – dwu aż trzykrotnie w porównaniu z jajnikami zdrowej kobiety
- Niepłodność-niezdolność zajścia w ciążę przez okres ponad 12 miesięcy niechronionego stosunku płciowego
- Chroniczny ból miednicowy-w trwaniu ponad 6 miesięcy
- Dyslipidemia -anomalia w poziomie tłuszczu we krwi
- Wysokie ciśnienie (ponad 140/90)
Kryteria diagnostyczne
chroniczna absencja owulacji albo usterka cykla menstruacyjnego (opóźnianie albo niewystępowanie miesiączki), towarzyszy jej zawyżony poziom androgenów po wyeliminowaniu innych przyczyn wzrostu
– kryteria wspierające: ultradźwiękowe rozpoznanie jajników policystoidalnych, stosunek hormonów LH/FSH-LH co najmniej 2 razy wyższy od FSH.
Diagnoza założona jest na badaniu zewnętrznym na występowanie wymienionych symptomów, na badaniu ultradźwiękowym i wynikach badania hormonalnego.
Leczenie
W leczeniu niepłodności mającej związek z jajnikami policystoidalnymi stosowane są zarówno leki jak leczenie chirurgiczne.
1. Redukcja masy (wagi) ciała – wyższa waga łączona jest z bardziej częstym występowaniem sterylności, zaburzeniami cykla menstruacyjnego. Obniżenie wagi jest pomocne dla wzrostu uczulenia komórek wobec insuliny.
2. Terapia hormonalna: podawanie leków obniżających poziom androgenów albo ich oddziaływania w tkankach docelowych (antyandrogeny). Najczęściej stosowanym preparatem jest CYPROTERONACETAT, stosowany np.w postaci pigułki antykoncepcyjnej (DIANE 35, MINERVA, CHLOE) albo preparat ANDROCUR. Jako leki o działaniu androgennym można zastosować i inne, np.spironolakton (VEROSPIRON), flutamid (ANDRAXAN), finasteryd (PROSCAR, PENESTER).
3. Senzytyzatory insulinowe: Preparaty zawyżające wrażliwość tkanek wobec insuliny – metformina (METFORMIN, GLUKOPHAGE, SIOFORF).
4. Indukcja owulacji, ew.z dalszą terapią metodami rozrodu wspomaganego.
5. Leczenie chirurgiczne – laparoskopowo cienką igłą zostaje naruszona skórka jajnika (driling ovarialny), co podnosi jego gotowość owulacyjną i ulepsza produkcję hormonalną.